Social design is een vrij nieuwe loot aan de designboom. We kunnen er over debatteren of social design nieuw is. Of niet al het design social is. Maar dat gaan we dit keer niet doen.
We kunnen vaststellen dat er de laatste jaren een hausse is aan ontwerppraktijken waar het ontwerpen van relaties door middel van participatie de basis vormt. Deze projecten hoeven niet per se uit te monden in een gebruiksvoorwerp. Ze kunnen ook de vorm krijgen van een event, een app, een dienst, et cetera.
Centraal staat het ontwerpen voor een sociale situatie. De beroepspraktijk van social designers verschilt niet van die van andere ontwerpers. Je hebt bureaus die zich ermee bezighouden, die vaak grote projecten doen voor overheden en bedrijven. En je hebt eenpitters, die er vaker een praktijk op nahouden met een meer artistieke grondslag. Natuurlijk zijn er ook hybrides van deze praktijken. Maar uiteindelijk is er aan het einde van het ontwerpproces vaak een non-materieel resultaat. Er zijn coalities gesmeed, er zijn doelstellingen geformuleerd, er zijn processen ontworpen, er is aan soul-searching gedaan en er zijn relaties aangegaan.
Voor een museum is het een interessante vraag hoe je een social design project tentoonstelt met een non-materieel resultaat. Hoe laat je een project zien waarvan het ontworpen gedeelte vervlogen is? De ontwerper heeft meestal een proces ontworpen om mensen iets te laten ervaren, of begrijpen. Het resultaat zit eigenlijk in de mensen die hebben deelgenomen. Natuurlijk hebben we gelukkig altijd de foto’s nog, maar die geven ons niet de ervaring. Grappig genoeg verschilt het niet zo heel veel van het dilemma van het tentoonstellen van gebruiksvoorwerpen. Als je bijvoorbeeld een scheerapparaat tentoonstelt, laat je ook maar een deel zien. De ervaring is er niet. Het gebruik van het voorwerp is verborgen. Ook hier kun je foto’s of video’s laten zien, maar dat is niet het hele plaatje.
Ik denk dat de truc erin zit dat het niet gaat om het object. Het gaat om de context van het object. Om bij het scheerapparaat te blijven, dat kan je ook in de Mediamarkt bekijken. Sterker nog, je mag het zelfs vastpakken! Het scheerapparaat komt in het museum terecht, omdat het ons iets vertelt over de wereld om ons heen. Over de politieke, culturele, economische of sociale realiteit. Het is onderdeel van een bepaald perspectief dat ons iets vertelt over onze wereld. Het is onderdeel van een narratief. Dat geldt ook voor social design. Dat ontstaat niet uit een vacuüm, maar is een reactie op wat er om ons heen gebeurt. Dat betekent dat je het moet inkapselen in een narratief van een tentoonstelling. Je gebruikt de projecten dan als use-cases. Je kunt dan bijvoorbeeld het proces laten zien, om inzicht te geven in welke keuzes zijn gemaakt en waarop ze reageren. Overigens ben ik er niet op tegen om sommige projecten opnieuw uit te voeren - mits dat past binnen de scope van het project - zodat weer anderen het kunnen ervaren. Net zoals ik ervoor ben om mensen gebruiksvoorwerpen te laten gebruiken zodat ze ze kunnen ervaren. Design creëert gereedschappen en de meeste gereedschappen worden er niet beter op als je ze niet gebruikt.
